Giới thiệu nghệ thuật sưu tầm Bonsai 2017

ban bonsai

Vào những ngày giáp Tết cổ truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mạn trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngát hương thơm, cuộn hầu hết dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta tổng thể tuy có liên quan các môn phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là trường phái đương đại hay cổ điển vẫn là thú chơi phong túc, tao nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang tác dụng triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó tình ái quê hương xứ sở, đồng thời bộc lộ ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…

Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. ban sơ thú chơi này chỉ có những gđ quyền quý. hiện tại, thú chơi cây cảnh đã phổ thông đến nhiều từng lớp, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa thế ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tập kết trọn vẹn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn tổng thể, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong thiên nhiên. Ngoài ra còn cảm nhận được mối giao hoà giữa thiên nhiên và con người, biểu thị triết lý con người có thể hoàn thiện thiên nhiên chứ không thể sáng tạo thiên nhiên

hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở thành một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. Mặc dù cây cảnh giờ bị chi phối bởi nhiều khuynh hướng thẩm mỹ và nhiều trường phái khác nhau nhưng bít tất đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên

Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề vị mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một hiệu quả triết lý. hình thức nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tàng trữ, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…

Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 yếu tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính vì vậy, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu trưng cho tam cương (triều thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gũi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm chủ chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng cật ruột với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) bộc lộ hoài vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, cốt tử là từng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, hạn chế dục vọng. Cũng không ít khách hàng cây cảnh để thêu dệt thêm cuộc sống giàu sang, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu ảnh hưởng môn phái cổ điển Trung Quốc. Theo môn phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng tượng trưng cho quyền lực, thành đạt, vạn thọ, phú quý. Hạc, lộc diễn đạt sự phong lưu, cao nhã, hạnh phúc. Mỗi phong độ của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” diễn tả sự ước mong có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, nhàn hạ, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.Ngày nay, người chơi cây cảnh chạy theo môn phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. nên chi, trường phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các trường phái cứ để cây cảnh tăng trưởng tha hồ, thiên nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ cội rễ quyến rũ, chi nhánh cân đối, có phong thái đạt đến nghệ thuật tuyệt vời thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc mường tượng và lòng kiên trì, kiên nhẫn. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cội rễ kết hợp, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm tình, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.

Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu tượng cho sự sung mãn, phát tài, đặc trưng là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.

Về kiểu dáng (style), người chơi kiểng cổ thường bố trí theo thời trang tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một ND sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.

Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều ngôi thứ: vua chơi cây trắc bá, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc phong túc chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu thúc đẩy của triết lý phương Đông. Lão Tử cho biết “Đại khối trầm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng vạn thọ năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm tư mặc tưởng trước trời đất bao la.

tổ tông ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).

Trong cuộc sống vội vã bữa nay, nhiều lúc gần gũi với cây cảnh tâm hồn chúng ta sẽ trở nên thư thái, nhẹ nhõm và tạo ra được những xúc cảm dương tính, thế cuộc sẽ ngập tràn vui sướng. Càng quan hoài đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già ham ngắm từng chậu kiểng hoặc trầm mặc trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi ngạc nhiên về thái độ và cá tính thong thả tự tại của con người Việt Nam.

 

 

 

cây hoàng nam

Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với tự nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời đất cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gụi bên mình, trời đất ơi minh mông như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca lặng im. thánh sư ta chơi cây kiểng không những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.

Đất Thăng Long đã từng lừng danh với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc trưng cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường dùng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng phần đông các cụ lại thích dáng trực để miêu tả cho sự ngay thẳng cương trực, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.

Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới khẳng định Nhật đã suy tôn vẻ đẹp của thiên nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật lý tưởng mang đậm dấu ấn tự nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.

vì thế, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn, có cỗi rễ ngoằn ngoèo, biểu tượng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.

Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về loại hình lẫn nội dung, đặc thù là ý nghĩa xã hội, nhưng cái đẹp thường là cái chẳng thể giải nghĩa được. bởi vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.

cách trồng cây cảnh trong nhà chả hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó tượng trưng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, lang quân tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ giả của mùa Xuân. Cây liễu biểu tượng cho vẻ đẹp của nữ giới “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.

Bonsai có cỗi nguồn từ Trung Quốc và tăng trưởng mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng tự nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo# mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và kỹ thuật nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, chẳng thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thanh thản và tự nhiên nhưng hàm chứa một khái niệm nhẫn nhục, từ tốn, tượng trưng cho ý thức chịu đựng, trầm tĩnh, trang nghiêm và đức hạnh.

Để có những chậu cây cảnh đầu tiên phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy nhiệt huyết với nghệ thuật cây cảnh ưng từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tỉ mỉ và nghiêm nhặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm không phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và vì vậy bồn cảnh cũng có những mẫu mã khác nhau. Người lớn tuổi, tâm tính mô phạm, thích mẫu mã chịu liên quan của đạo nho, bộc lộ những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích hào phóng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.

Nhiều thế cây khá phổ quát hiện thời như: thế “Trực cảm” tượng trưng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, thẳng băng; thế “Huyền nhai” thể hiện tâm hồn thoáng đạt, lãng mạn, no ấm; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. khái quát, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều diễn đạt một tính cách độc đáo riêng. Tùy tính của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài kỹ thuật lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng tự nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá cheo leo, cảnh miền quê êm ả… đương nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật xuất sắc đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc hình dong phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh tự nhiên sinh động và hấp dẫn. Thật là thú vị, sau những giờ phút cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thản, phiêu bồng.

 

 

hiện tại, người chơi kiểng không còn những nét buộc ràng và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai PT mạnh. Khác hơn kiểng thế Hà Nội và kiểng cổ Nam Bộ,

cách đặt cây cảnh trong nhà Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hồ hết những người sành điệu đều chọn những cây có ý nghĩa thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, chả hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm ngâm, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…

Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách thể hiện khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, diễn tả sự vươn lên và hàm ý tự kiêu kiêu ngạo. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, bộc lộ sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối hài hòa. do vậy, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nhân tố Thiên – Địa – Nhân.

Những ý trung nhân thích thiên nhiên luôn luôn ứng xử với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng vô tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.

mua ban cay canh Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thí nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho biết cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gũi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thoát, hiền từ. Có người ham mê đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. thi sĩ Cao Bá Quát cả đời chỉ thán phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc an nhàn tiên sư ta tiêu khiển bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tính tình và giữ cho thần chí được khoan khoái.

vì vậy, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường sinh, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng miễn phí có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. Có lẽ cho nên mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì đơn côi cũng như người không bận quần áo…” (***)

Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường ca ngợi “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh lịch, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). ngược lại cũng có một số cây bị trần gian xa lánh vì nó không đem đến niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.